piątek, 17 grudnia 2010
czwartek, 16 grudnia 2010
Tarnowskie Góry
Tarnowskie Góry (śl.: Tarnowský Góry, niem.: Tarnowitz O.S., łac.: Montes Tarnovicenses) – gmina miejska na Górnym Śląsku, w południowo-zachodniej Polsce, w województwie śląskim, siedziba powiatu tarnogórskiego, na północnym krańcu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP) i zarazem największe polskie miasto stanowiące odrębną gminę, którym rządzi burmistrz, a nie prezydent miasta. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.
Jest jednym z kluczowych węzłów drogowych i węzłów kolejowych. Znajduje się tutaj jedna z największych stacji rozrządowych Europy, która osiąga długość kilku kilometrów. W przeszłości ośrodek wydobycia węgla, ołowiu, cynku i srebra. Znajduje się tu m.in. Zamek, zabytkowa kopalnia, winiarnia Sedlaczka, Dzwonnica Gwarków, ratusz, kamienice podcieniowe, rezerwat Segiet i Sztolnia Czarnego Pstrąga.
Mieszkalnictwo
Na podstawie przeprowadzonej przez Urząd Miejski analizy stwierdzono, iż w obrębie miasta tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową (jednorodzinną i wielorodzinną) zajmują łącznie 1644,2 ha tj. 19,7% powierzchni całego miasta. Pod zabudowę jednorodzinną przeznaczonych jest 1333,14 ha, z których dotychczas zabudowano 615,86 ha tj. 46,2% całej powierzchni.
Tereny zabudowy wielorodzinnej zajmują 311,06 ha, w tym zabudowanych jest 42,37% powierzchni. Największy odsetek terenów mieszkaniowych skupia się w dzielnicy śródmiejskiej, a zwłaszcza w samym centrum miasta, jak również w jednostce nazwanej umownie "Śródmieście – Północny Zachód". Wśród pozostałych dzielnic, największy odsetek terenów mieszkaniowych posiadają dzielnice: Lasowice, Osada Jana, Stare Tarnowice (os. "Przyjaźń").
Symbole miasta
Atrybutem Przewodniczącego Rady Miejskiej jest łańcuch z Herbem Wielkim Tarnowskich Gór wykonany z metalu barwy złotej, zaś Burmistrza taki sam łańcuch wykonany z metalu barwy srebrnej. Używane są podczas oficjalnych i uroczystych wystąpień.
W herbie obok złotego orlego skrzydła z herbu Jana II Dobrego, księcia opolskiego, górnośląskiego Piasta, znajduje się także pół czarnego orła z herbu Hohenzollernów, których przedstawicielem był Jerzy Fryderyk von Ansbach fundator herbu. Młotki symbolizują najważniejsze zajęcie pierwszych mieszkańców miasta – gwarków. Labry i klejnot nad hełmem czynią ten herb dostojniejszym.
Flagę miasta tworzą barwy srebrna (biała), czarna i złota (żółta). Flaga nawiązuje do herbu.
Na pieczęci miejskiej widnieje herb miasta i jego nazwa otaczająca herb kołem. Pieczęcie te widnieją na dokumentach wydawanych przez reprezentantów władzy samorządowej Tarnowskich Gór.
Historia
Nazwa miasta pochodzi od nazwy wsi Tarnowice (obecnie dzielnica – Stare Tarnowice) i słowo gory, w staropolskim oznaczało kopalnie.
Historia miasta jest bardzo związana z wydobyciem rud srebra, ołowiu i cynku. Według legendy, pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego wyorał chłop Rybka około 1490. Od tego czasu na teren dzisiejszego miasta zaczęli przybywać osadnicy, powstawały pierwsze osady górnicze.
Ówczesny właściciel ziem, Jan II Dobry, książę opolsko-raciborski, oraz margrabia Jerzy von Ansbach w 1526 nadali powstającemu miastu przywilej wspierający górnictwo, tj. "akt wolności górniczej". W tym samym roku Tarnowskie Góry otrzymały prawa miejskie, a dwa lata później ogłoszony został tzw. Ordunek Gorny. Jest to okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz miasta, w którym równie intensywnie rozwija się handel i rzemiosło. Wybudowano wtedy wiele istniejących do dziś kamienic.
W połowie XVI wieku Tarnowskie Góry były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku. Wielu zwolenników znalazła tu reformacja. Jej utrwalenie nastąpiło po śmierci Jana II Dobrego (1532), kiedy miasto przeszło pod panowanie Hohenzollernów. W 1529 protestanci wybudowali pierwszy drewniany kościół, a dwa lata później na jego miejscu – murowany.
W 1531 utworzono różnowierczą szkołę, której rektorem na przełomie XVI i XVII wieku był Daniel Franconius, wybitny ariański pedagog i poeta. Świetności miasta kres położyła wojna trzydziestoletnia (1618-1648). W 1676 w Tarnowskich Górach wybuchła zaraza, która ustąpiła po "procesji błagalnej" do Piekar. Na pamiątkę tego zdarzenia tarnogórzanie zobowiązali się udawać corocznie w niedzielę po 2 lipca do Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej. Tradycja ta trwa do dzisiaj.
16 grudnia 1740 wkroczeniem wojsk pruskich na Śląsk rozpoczęły się wojny śląskie. Po zakończeniu pierwszej z nich w 1742 miasto przeszło spod panowania austriackiego pod pruskie. W latach 80. XVIII wieku powstała z inicjatywy Fryderyka Wilhelma von Redena rządowa kopalnia i huta "Fryderyk" – nazwana od królewskiego imienia, w której w 1788 uruchomiono pierwszą na kontynencie europejskim, sprowadzoną z Anglii, maszynę parową do odwadniania wyrobisk górniczych.
W 1803 otwarto pierwszą szkołę górniczą, kilkanaście lat później wydrążono nową sztolnię "Fryderyk", założono drukarnię, wybrukowano rynek i ulicę Krakowską i Lubliniecką, założono nowe fabryki i hutę żelaza, rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. Również wtedy powstała Spółka Bracka jako instytucja ubezpieczająca górników. W 1857 uruchomiono pierwszą linię kolejową do Opola. Rozwój miasta przypieczętowało powstanie w 1873 Starostwa Tarnogórskiego.
Podczas plebiscytu mieszkańcy miasta prawie w 85% opowiedzieli się za Niemcami, z kolei mieszkańcy powiatu Tarnowskie Góry opowiedzieli się za przynależnością do Polski - za Polską głosowało 62%, za przynależnością do Niemiec 38% (w tym prawie 10% tzw. emigrantów). W 1922 miasto włączono do Polski.
Na początku XX wieku wyczerpały się zasoby rud i zakończyło się wydobycie kruszcu.
Centrum Miasta
Rynek w Tarnowskich Górach
(do 1925 Ring) – główny plac Tarnowskich Gór
Pierwszym rynkiem miejskim był obecny plac Gwarków. Jednak w krótkim czasie wielu urzędników nie znalazło już tam miejsca na swoje biura. Kolejny rynek został wytyczony pomiędzy dzisiejszymi ulicami Gliwicką, ks. M.Lewka oraz pl. Gwarków, tam też miał siedzibę Urząd Miasta i Urząd Górniczy. Jednak gwałtowny rozwój miasta sprawił, że zaistniała potrzeba wytyczenia nowego rynku, który jest rynkiem głównym do dnia dzisiejszego.
Plac Wolności w Tarnowskich Górach
(1897−1925 Wilhelmsplatz, Plac Cesarza Wilhelma) – jeden z placów w Tarnowskich Górach
Plac Wolności leży u wylotu ulicy Krakowskiej. Plac otaczają także ulice Piłsudskiego i Piastowska. Plac jest strefą pieszą oraz pełni funkcje rekreacyjne (ławki, drzewa, klomby z kwiatami). Na środku placu stoi replika pompy wodnej. W czasie świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy na placu odbywają się jarmarki świąteczne.
Plac Wolności w Tarnowskich Górach
(1897−1925 Wilhelmsplatz, Plac Cesarza Wilhelma) – jeden z placów w Tarnowskich Górach
Plac Wolności leży u wylotu ulicy Krakowskiej. Plac otaczają także ulice Piłsudskiego i Piastowska. Plac jest strefą pieszą oraz pełni funkcje rekreacyjne (ławki, drzewa, klomby z kwiatami). Na środku placu stoi replika pompy wodnej. W czasie świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy na placu odbywają się jarmarki świąteczne.
Atrakcje Turystyczne
Dzwonnica Gwarków
dzwonnica w Tarnowskich Górach.
W 1955 roku przeniesiono na plac Gwarków. Dawniej służyła kopalni Blachówka w Bobrownikach Śląskich.
Dzwonnica wykonana jest z drewna, stoi na podmurowaniu z kamienia wapiennego.
Ratusz w Tarnowskich Górach
górujący nad rynkiem w Tarnowskich Górach zabytkowy obiekt architektoniczny
Do 1894 r. znajdował się w tym miejscu sąd okręgowy, wcześniej – górnośląska szkoła górnicza, zasłużona dla miasta i regionu placówka edukacyjna. W tymże roku magistrat pod kierownictwem burmistrza Simona Kotitschke zakupił parcelę sądową za 57 tys. marek. Stary budynek sądu wyburzono, a w jego miejsce od 1896 r. architekt Carl Benjamin Szametike rozpoczął wznosić ratusz, kolejny już w historii Tarnowskich Gór. Projektantem nowej siedziby władz miejskich był berliński architekt Herman Guth (1851-1924), twórca szeregu obiektów administracyjnych i sakralnych (Jawor, Celle, Spandau, Plauen, Malmö). Pracom budowlanym towarzyszyło tragiczne wydarzenie: 19 listopada 1897 roku wskutek nieuwagi pracowników spłonął doszczętnie hełm wieży, wznoszącej się prawie 40 metrów ponad płytą rynku. Mimo to kilka miesięcy później, 11 sierpnia 1898 roku, nowy ratusz uroczyście oddano do użytku.
Dom Cochlera
XVII-wieczny zabytkowy budynek w Tarnowskich Górach. Siedziba najstarszej w mieście apteki "Pod Aniołem".
Budynek został najprawdopodobniej wybudowany pod koniec XVII wieku. W 1790 pochodzący z Wrocławia aptekarz i późniejszy burmistrz, Johann Friedrich David Cochler, założył w nim pierwszą w mieście prywatną aptekę "Pod białym aniołem" ("Zum weissen Engel"). Apteka była w przeszłości utrzymywana w ratuszu jednak przynosiła miastu straty. W jednym z pokoi, wynajętym przez nadsztygara Rudolfa von Carnalla, powstała w 1839 Górnośląska Szkoła Górnicza. Jednak z względu na wzrost liczby uczniów (z 14 do ponad 45) w 1855 przeniesiona została do budynku przy ulicy Gliwickiej.
Kamienice podcieniowe w Tarnowskich Górach
zabytek i jedna z największych atrakcji turystycznych Tarnowskich Gór
Szereg kamieniczek w zachodniej pierzei Rynku i przy ulicy Gliwickiej, zwanych potocznie "Laubami", powstał w 2. poł. XVI wieku, wraz ze zlokalizowaniem w tym miejscu centralnego placu miasta.
Ulica Krakowska
(do 1925 Krakauerstraße)
jedna z głównych ulic Tarnowskich Gór
Jest to deptak wychodzący z Rynku i kończący się na ulicy Piłsudskiego. Z ulicą Krakowską łączą się ulice: Józefa Lompy, Tylna i Staropocztowa. Jest ona właściwym centrum miasta. Przy ulicy znajdują się sklepy spożywcze, banki, drogerie i inne sklepy branżowe.
Ulicą Krakowską wiódł dawny szlak handlowy z Krakowa do Opola. W kamienicach mieszkali bogaci gwarkowie i inni mieszczanie. Kamienice posiadają efektowne detale architektoniczne, np. na ścianie budynku na rogu ulicy Lompy i Krakowskiej przedstawiony jest fragment Ordunku Gornego. W niszach kamienicy pod numerem 10 umieszczone są figury Dionizosa i Menady, a pod numerem 11 bogini Fortuny.
Zamek w Starych Tarnowicach
Zamek w Starych Tarnowicach
pierwszy gród w Tarnowicach (obecnie dzielnicy Tarnowskich Gór) stał w okolicach kościoła parafialnego, gdzie zachowało się niewielkie wzniesienie, dawny gródek rycerski - zapewne siedziba Adama de Tarnowice najstarszego znanego z imienia mieszkańca osady.
muzea
Muzeum w Tarnowskich Górach
otwarte w 1958 r., mieści się we wnętrzach tarnogórskiej kamiennicy na Rynku miasta, zwanej "Sedlaczkiem", od winiarni która istnieje tu już od 300 lat i została założona przez pochodzącego z Czech kupca Sedlaczka. W budynku tym przebywały najznamienitsze osoby Polskiej kultury i polityki, takie jak: Jan III Sobieski, August II Mocny, August III Sas, cesarzowa Eleonora Gonzaga (wdowa po cesarzu Ferdynandzie III Habsburgu wraz z córką Eleonorą Habsburżanką (późniejszą żona polskiego króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Karol IX (król Szwecji), car Aleksander I, Józef Piłsudski, Julian Ursyn Niemcewicz, J. W. Goethe i wielu innych. Znajduje się tu wiele pamiątek po wizytach tamtych gości, lecz najwięcej jest tu wysłanych do Tarnowskich Gór przez Jana III Sobieskiego po bitwie pod Wiedniem zdobyczy z obozu tureckiego. Można oglądać tu także bardzo bogaty w zbiory dział historii Tarnowskich Gór i górnictwa które mają bardzo zawiłe dzieje. Wszystko jest wspaniale wkomponowane w XV-wieczne wnętrze zabytkowej, tarnogórskiej kamiennicy.
Po zwiedzaniu muzeum wskazane jest obejrzenie 300-letniej winiarni w podziemiach i na parterze kamiennicy z gigantycznym zbiorem win.
Sztolnia Czarnego Pstrąga
to 600 metrowy fragment najdłuższej w rejonie Tarnowskich Gór sztolni odwadniającej Głębokiej należącej do kopalni Fryderyk (niem. Friedrichs-Grube, w późniejszym okresie nazwa została zmieniona na Kościuszko). Sztolnię można zwiedzać od 1957 roku. Jest ona jedną z atrakcji Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Trasa turystyczna znajduje się pomiędzy szybami Ewa (1826) i Sylwester (1828). Podczas wycieczki, która odbywa się łodziami, można obserwować niewielkie, tworzące się współcześnie stalaktyty i oryginalne partie chodnika sztolniowego wykutego w skale dolomitowej.
Zabytkowa Kopalnia Rud Srebronośnych
w Tarnowskich Górach to podziemna trasa turystyczna umożliwiająca zwiedzanie podziemi dawnej kopalni kruszców srebronośnych, założonej w triasowych dolomitach i wapieniach.
Muzeum Instytutu Tarnogórskiego
muzeum funkcjonuje w ramach stowarzyszenia naukowego Instytut Tarnogórski i Muzeum w Tarnowskich Górach.
Cykliczna Impreza Kulturalna
Gwarki Tarnogórskie
to cykliczna impreza kulturalno-historyczno w Tarnowskich Górach, organizowana w pierwszej połowie września corocznie od 1957 roku.
Pomysłodawcą Dni Gwarków był Antoni Gładysz.
W ramach obchodów Dni Gwarków Gór organizowanych jest szereg imprez sportowych, kulturalnych i rozrywkowych. Wśród gości tej imprezy znajdują się główne sławy polskiej sceny muzycznej i rozrywkowej.
Niemiecka Ciekawostka
Goethe w Tarnowskich Górach
Największy niemiecki poeta, Johann Wolfgang Goethe, przybył do Tarnowskich Gór dwa lata po zainstalowaniu pierwszej maszyny parowej. Pracowały już wtedy dwa takie urządzenia i to one stanowiły cel podróży. Równie ważnym magnesem dla poety były tarnogórskie kopalnie. Interesował się on bowiem techniką, uważał się za człowieka wszechstronnego, a kilka miesięcy wcześniej w swoim dzienniku zapisał: "Umysł mój kieruje się bardziej niż kiedykolwiek w stronę nauk przyrodniczych".
Być może wyprawa stanowiła po prostu ucieczkę od nudnych zajęć na dworze, gdzie Goethe był tajnym radcą. Podróż opisana została w wydanej w 1898 roku książeczce "Goethe we Wrocławiu i na Górnym Śląsku" autorstwa Adalberta Hoffmanna. Dziś książka ta jest prawdziwym białym krukiem.
Goethe przebywał w Tarnowskich Górach dwa dni. Naszkicował plan maszyny parowej oraz - poruszony romantyką i tajemniczą atmosferą kopalń - napisał wiersz:
"Z dala od wykształconych ludzi,
na końcu państwa,
kto wam pomaga skarby odkrywać
i je szczęśliwie podnosić do światła?
Tylko rozum i uczciwość.
Są to bowiem klucze,
prowadzące do każdego skarbu,
który ziemia kryje."
Utwór ten (tłumaczenie za Bolesławem Luboszem) spotkał się z krytyką. Wyższy urzędnik górniczy z Tarnowskich Gór - de Geselius poczuł się urażony fragmentem o "słabym wykształceniu tarnogórzan" i sam napisał utwór, w którym zarzuca Goethemu pychę. Nie ma wątpliwości: wiersz górnika z pewnością gorszy jest od wiersza Goethego. Rozmyślając jednak o tym sporze sprzed stuleci trudno oprzeć się wrażeniu, że adwersarz Goethego miał sporo racji. Zarzucający tarnogórzanom słabe wykształcenie poeta sam przecież przyjechał do Tarnowskich Gór po naukę.
Subskrybuj:
Posty (Atom)